هر چند بازی‌ها از گذشته تا به امروز به نوعی یک سیر تحولی را طی کرده‌اند ولی روشن است که انسان به خاطر ذات خلاق و لذت‌طلب خود، در هر دوره‌ای از امکانات موجود برای ابداع فعالیتی جهت سرگرمی و تفریح استفاده کرده‌است.

در منابع تاریخی، کمتر جایی نامی از بازی‌ها برده شده‌است و به جز اندک بازی‌هایی که اخیرا به مدد محققین جمع‌آوری شده، چیز زیادی از سرگرمی‌های مرسوم گذشته نمی‌دانیم و بدین ترتیب می‌توان گفت شاید پاسخ دقیقی برای سوالِ “از چه زمانی سر و کله بازی در زندگی آدمی پیدا شد”، وجود نداشته باشد ولی می‌دانیم معنی این واژ‌ه‌ برای گذشتگان یا آیندگان بیگانه نیست. ما در ادامه سعی می‌کنیم به مروری کلی از تاریخچه بازی‌سازی در ایران بپردازیم.

بازی تخته نرد

آیا تا به حال تجربهء بازی تخته نرد را داشته‌اید؟ با نگاهی به ایران باستان متوجه می‌شویم که ایرانیان همواره در ابداع بازی‌ها پیشرو بوده‌اند. هر چند که تاریخچه و مکان بازی‌ها به طور دقیق ذکر نشده ولی با بررسی کتب کهن و نقاشی‌های باستانی می‌توان به برخی از ‌آن‌ها پی برد. یکی از قدیمی‌ترین بازی‌ها در دنیا تخته نرد است که طبق شواهد و قراین کشف شده به احتمال زیاد از امپراطوری ایران منشا می‌گیرد، همچنین طبق یافته‌ها گفته می‌شود اولین تاس‌ها از استخوان انسان ساخته شده‌اند.

تخته نرد در زمان ساسانیان و به دست وزیر باهوش ،بزرگمهر، ابداع شده‌است که شعری از شاهنامه فردوسی نیز با اشاره به داستان ساخت آن گواهی بر این ادعاست. تخته نرد از معدود بازی‌هایی است که  بعد از گذشت دست کم 5000 سال هم‌چنان محبوب است و به دلیل شهرت جهانی خود، در بین کشورهای دیگر بخصوص اروپا رواج دارد.

در آن دوران، امپراطوری ایران از موقعیت‌های مهم دنیا به حساب می‌آمد و ازاین‌رو رفت‌وآمدها به نوعی زمینهء تاثیرپذیری از فرهنگ‌های بیگانه را فراهم آورد و در پی آن بازی‌های غیربومی همانند چترنگ (شطرنج) که احتمال می‌رود از هند وارد شده‌است، رواج یافت. یک سری از بازی‌های آن زمان هم مانند پتواژه، اشتپذ و ذمب دیگر متداول نیستند. در دوران صفوی بازی کردن میان مردم بخصوص بزرگسالان رایج‌تر شده‌بود و از محبوب‌ترین آنها می‌توان گنجفه بازی، چوگان، تخم‌مرغ بازی را نام برد.

تا قبل از دورهء قاجار اسباب‌بازی‌های ساده از جنس چوب و سنگ و… توسط خود بچه‌ها با بزرگترهایشان ساخته می‌شد اما در این دوران کم‌کم اسباب‌بازی‌های خارجی به ایران راه پیدا می‌کنند، هر چند که در دست عموم وجود نداشت. از دیگر بازی‌های این دوره که در بین بزرگسالان هم محبوب بود، می‌توان به سرمامک بازی (قایم‌باشک)، دوالک بازی، ترنا بازی (شاه و وزیر) اشاره کرد و تقریبا تا سال 1273 در ایران هیچ بازی‌ای با توپ وجود نداشت.

در مجموع حدودا 2500 بازی متنوع از نقاط مختلف کشور ضبط شده است که هر کدام گوشه‌ای از فرهنگ ایران را منعکس می‌کنند. البته واضح است که جنبه‌های جغرافیایی، فرهنگی، اجتماعی و اقلیمی از عوامل تعیین‌کننده بازی‌های انجام شده در هر منطقه بوده‌اند.

در چند دهه اخیر به واسطهء پیشرفت تکنولوژی شاهد تحولی شگرف در حوزهء سرگرمی بوده‌ایم که در پی آن با بالا رفتن سطح رفاه جامعه، مردم خود را نیازمند تفریح و سرگرمی‌های بیشتری برای کاهش فشارهای زندگی روزمره می‌بینند و بدین صورت از سهم بالقوه بازار به عنوان فرصتی نو استفاده کردند که به تحولی شگرف منجر شد و صنعت بازی پا گرفت.

اولین کنسول تاریخ ایران (Video Master) سال 1355 در بازار عرضه شد که شرکت سازندهء آن در اصفهان واقع بود. شرکت  General Electronic Kit نیز که در شهر تهران قرار داشت کنسول TV Game را در سال 1357 روانه بازار کرد، البته هر دو شرکت فقط سرهم کردن آن را بر عهده داشتند.

آتاری

پس از انقلاب  Atari2600 اولین کنسولی است که به ایران رسید و قیمت آن 120هزار ریال بود. از سال‌های 67 به بعد انواع مختلفی از کامپیوترها و کنسول‌ها به ایران راه پیدا کردند و در اواسط دههء 70 شمسی، اقداماتی برای راه‌اندازی استودیو بازی‌سازی در ایران انجام شد. حنفا به‌عنوان اولین استودیو توسعه‌دهنده بازی در ایران، بازی‌هایی را برای سازمان‌های دولتی طراحی کرد.

Tank Hunter

Tank Hunter اولین بازی حنفا با موضوعیت قهرمانان جنگ و شهداست که پایانی ندارد. مدتی بعد Ali Baba به‌عنوان دومین محصول وارد بازار شد که شباهت زیادی به Prince of Persia دارد. Devil’s Death یکی دیگر از بازی‌های این استودیوست که با هدف انتشار پیام آموزشی در مورد مواد مخدر طراحی شد. برای اولین بار در ایران، سال80 مجله‌ای به‌نام بازی رایانه راه افتاد که به اخبار بازی‌های ویدیویی می‌پرداخت اما سال 93 به دلیل مشکلات مالی به پایان کار خود رسید. دنیای بازی و بازی‌نما مجله‌های دیگری هستند که فعالیت خود را از سال 80 آغاز کردند، بازی‌نما در حال حاضر نسخهء دیجیتالی عرضه می‌کند.

پایان معصومیت

“پایان معصومیت” اولین بازی سه‌بعدی ساخت ایران است که توسط استودیو Puya Arts منتشر شد. رویداد مهم بعدی مربوط به تبیان است. این موسسه فعالیت خود را در سال 1385 در زمینه بازی آغاز کرد و در طول 8 سال کارش، 25 بازی از جمله نجات بندر، بازی مقاومت و… عرضه کرد که هیچ کدام به محبوبیت و شهرت کافی نرسید. سال 1385 گرشاسپ1 توسط موسسه فن‌افزار منتشر شد که از پرهزینه‌ترین بازی‌های ایران به شمار می‌آید و موفق شد طرفدارانی بیش از بقیه پیدا کند.

کافه بازار

کافه بازار در سال 89 به عنوان اولین فروشگاه آنلاین اپلیکیشن‌های بازی، توانست کمک شایانی به صنعت بازی‌سازی ایران کند و کم‌کم با 40میلیون کاربر، مهم‌ترین عرضه‌کننده شد. بدین ترتیب به مرور زمان تولید بازی‌های آنلاین به یکی از را‌ه‌های کسب درآمد در ایران منجر شد. بازی خروس جنگی و  Fruit Craftاولین بازی‌های اندروید ایرانی بودند که محبوبیت بسیاری پیدا کردند. در شهریور 1394 بازی موتوری در کافه بازار منتشر شد و در مدت کوتاهی رکورد فروش، دانلود و کاربران فعال را از آن خود کرد. به نظر می‌رسد صنعت بازی ایران خوشبختانه با وجود مشکلات کشور رو به رشد است.

در تمام این سال‌ها با وجود اینکه دیدگاه‌ها نسبت به بازی و سرگرمی عمدتاً تغییر کرده‌ ولی ماهیت بازی که لذت بردن است، همچنان پا برجاست. به نظر می‌رسد در زندگی پرتلاطم امروزه، وقت چندانی برای صرف تفریحات ناب وجود ندارد و همان اندک اوقات فراغت هم خرج اپلیکیشن‌های موبایل می‌شود، در واقع گویی روز به روز نقش بازی‌های جمعی کمرنگ‌تر می‌شود. حال گیمین در کنار ایدهء جدید و منحصر به فرد خود، فرصتی را فراهم آورده که در عین یادگیری و کسب تجربه، در کنار دوستان خود اوقات خوشی را سپری کنید. گیمین موجب تحریک ذهن و تقویت خلاقیت شده و ثابت می‌کند بازی می‌تواند برای بزرگسالان نیز همچون کودکان جذاب باشد.

منابع:

روزنامه شهروند

کتاب راهنمای بازی‌های ایران

مجله ماهنامه دانشمند

gamedeveloper